Over verdwijnplekken, verdwijngewoontes en de schoonheid van herhaling
In een dorp dat niet op kaarten voorkomt, achter een heuvel zonder naam, woonde een man die elke ochtend naar dezelfde open plek in het bos liep. Zijn schoenen hadden modderplekken van jaren. Zijn jasje was versleten op precies die plekken waar je je handen vaak op rust, alsof hij zijn leven lang had gewacht. Hij droeg een houten camera, ouder dan hijzelf, en een zwart doek dat hij over zijn hoofd sloeg wanneer hij zijn onderwerp vastlegde: een stuk lucht. Niet zomaar een lucht, maar een vaste plek aan het firmament waar elke ochtend een wolk verscheen.
Het ritueel was onwrikbaar. Elke ochtend — 07:12 uur. Zelfs op zondagen. Zelfs toen zijn vrouw overleed. Zelfs toen zijn knie niet meer wilde. Soms moest hij een omweg maken vanwege een omgewaaide boom. Soms vergat hij zijn boterhammen. Maar hij vergat nooit de wolk.
Wat hij daar deed, vroeg niemand. En als iemand het vroeg, zei hij: “Ik zoek wat verdwijnt.” Zijn buren dachten dat hij zonderling was. De dorpskinderen noemden hem Wolkenbaard en beschouwden hem als één van hun. Zij merkten het eerst dat hij op een dag verdwenen was. Wolkenbaard kwam niet meer terug van zijn wandeling, de wolken bleven verschijnen, hoewel het haast leek alsof ze in vorm en in beweging iets verdrietigs ten berde poogden te brengen.
In zijn huis vond men dozen met negatieven. Duizenden. In archiefdozen, elk met de datum en het woord: “verschijnsel.” En notitieboekjes. Met potlood geschreven observaties: “licht oostelijk.” “Zonder kern.” “Verdichting in zuidhoek.” En soms: “geen wolk.” Dat schreef hij alsof hij daar het meest van onder de indruk was.
Wat is de waarde van herhaling?
In een wereld die draait op versnelling, vooruitgang en verandering, was hij een tegenbeweging van één persoon. Geen kunstenaar, geen wetenschapper, geen monnik — maar misschien iets van alledrie. Hij documenteerde iets wat niet gedocumenteerd hoeft te worden. En juist daardoor ontstond betekenis.
De foto’s zijn ogenschijnlijk hetzelfde. Wolk, wolk, wolk. Soms wat dikker, soms wat afwezig. Op één foto zie je enkel blauwe lucht. Maar als je ze snel achter elkaar bekijkt, gebeurt er iets wonderlijks. Het is alsof je de adem van de hemel ziet. Alsof de lucht zelf een geheugen krijgt.
Een kleine Japanse uitgever, gespecialiseerd in obscuur archiefmateriaal, ontdekte de dozen via een nicht van de man. Hij bracht een boek uit van 712 pagina’s: One Thousand Vanishings. De inhoud: 1.000 foto’s van dezelfde lucht. De inleiding telt één zin:
“Om iets te zien verdwijnen, moet je het vaak zien verschijnen.”
Het boek werd een cultklassieker onder kunstenaars, zenboed-dhisten en cartografen. Het dook op in koffietafels van galeries, op nachtkastjes van mensen die hun telefoon uit wilden zetten en in lessen voor jonge fotografen die nog dachten dat het om stijl ging.
Een verdwijnkalender
Toen de familie het huis leeghaalde, vonden ze geen schilderijen aan de muur. Geen diploma’s. Alleen een kalender, handgemaakt. Elk vakje van de maand was hetzelfde vakje. Hij had elke dag met rood potlood datzelfde vakje ingekleurd. Steeds opnieuw. Geen jaartal, geen weeknummer. Alleen: “vandaag.”
Op zijn keukentafel lag een lijstje: “melk – brood – kijken.” Meer niet. Onder het lijstje een uitgetekend vierkantje met een stip erin. Alsof hij bezig was met een plattegrond van zijn eigen aandacht.
Wat bezielde deze man? Was het kunst? Was het een copingmechanisme? Een ritueel? Of gewoon een dagelijkse wandeling met een reden om te stoppen?
Ritueel als verzet
In tijden waarin we alles moeten benoemen, meten en posten, is zijn daad radicaal. Hij deed iets waarvoor geen markt is. Geen doelgroep. Geen meetbare impact. En dat maakte het des te zinvoller.
Zoals filosoof Byung-Chul Han schrijft: “De tijd van ritueel is tijd die niet als grondstof geldt.” Deze man vatte dat letterlijk op. Hij verzamelde tijd zonder doel. En gaf ons daarmee iets terug wat we verloren zijn: een reden om gewoon te kijken.
Meer verdwijnkunst
- Roman Opalka, die tot aan zijn dood cijfers schilderde – steeds verder telde
- On Kawara, die elke dag een kaart stuurde met de woorden “I got up at…”
- Michael Chrisman, die een foto van Toronto maakte met 365 dagen belichtingstijd
Coverfoto door: Dallas Reedy
Tekst: Fernweh – J. Stevens
Geef een reactie