Klassevijand
Havel werd op 5 oktober 1936 in Praag geboren als zoon van een vooraanstaand zakenman. Na de communistische machtsovername in 1948 kreeg zijn familie het stempel klassevijand opgedrukt. Havel wilde drama en kunst studeren, maar kreeg daarvoor wegens zijn ‘bourgeois’-achtergrond geen toestemming. Hij begon een studie economie.
In 1968 trad een periode van politieke dooi in waarin de regering ‘socialisme met een menselijk gezicht’ nastreefde, maar in augustus 1968 maakten de communistische bondgenoten een einde aan die Praagse Lente. Havel ontvluchtte Praag en trok zich terug op het platteland, waar hij zich in het verzet stortte tegen het regime. Hij tekende in 1977 het manifest Charta ’77, waaruit een gelijknamige beweging van dissidenten ontstond. Havel werd een van de woordvoerders.
Bijltjesdag
Het regime reageerde hard en zette talrijke ondertekenaars, onder wie ook Havel, achter de tralies. De volgende jaren verbleef hij een groot deel van de tijd in de gevangenis. De Fluwelen Revolutie maakte eind 1989 zonder bloedvergieten een einde aan ruim 40 jaar communistische dictatuur. Tegen de verwachting in kwam er geen bijltjesdag. Havel, zelf jarenlang getreiterd, achtervolgd en opgesloten, was niet uit op wraak.
Havel werd president van het vrije Tsjecho-Slowakije en bracht kleur in de samenleving, onder meer door naast staatslieden ook internationaal vermaarde artiesten als Bob Dylan en Frank Zappa uit te nodigen.
Slowakije
Zijn grootste tegenslag kwam in 1992, toen Slowakije besloot zich van Tsjechië los te maken. Het verliep zonder bloedvergieten, maar Havel zelf beschouwde de afscheiding als een nederlaag, die hij zich persoonlijk erg aantrok.Hij trad in 1992 als president af, maar werd in januari 1993 gekozen tot president van het nieuwe Tsjechië. Havels populariteit bleef onaangetast.
Havel herkende zich nooit in de heldenstatus die hem werd toegekend. ‘Men ziet mij als sterk mens, als iemand die veel weerstand heeft. Ik moet glimlachen als ik aan die reputatie denk. Want eigenlijk komen mijn moed en doorzettingsvermogen voort uit angst tegenover mijn eigen geweten dat me kwelt als ik faal of lijk te falen’, zei hij eens. Dit is ook te zien in het filmpje hieronder.
In onderstaand interview vertelt Havel hoe hij dissident werd, over de ‘fluwelen’ revolutie (‘We hielden het regime aan hun eigen woorden, zoals die onder meer in de Grondwet stonden’) en over zijn leiderschap dat zich volgens hem kenmerkt door ‘pluralistic cooperation’ maar vooral was de revolutie mogelijk: ‘Dankzij de inspanningen van alle activisten’. Een interview:
Documentaire ‘Burger Havel’
De eerste maanden van 2008 bezochten honderdduizenden inwoners van Praag de bioscoop voor het zien van de documentaire “Oban Havel” (“Burger” of Citizen Havel, met een knipoog naar Orson Welles’ film Citizen Kane). De drie uur durende film over de dertien jaar dat Havel president was illustreert pijnlijk hoe de Tsjechische politiek na de val van het Oost-Europees communisme in snel tempo zijn onschuld verloor en wegzakte in cynische partijpolitieke en onderlinge intriges. “Burger Havel” is een uitzonderlijke documentaire, gemaakt door huisvriend Pavel Koutecký, die de president met de camera dertien jaar lang in zijn werkzame en persoonlijke leven mocht volgen, tot de slaapkamer toe. Op voorwaarde dat de beelden pas vijf jaar na afloop van Havels presidentschap voor het eerst zouden worden vertoond. Koutecký maakte het einde van zijn filmproject overigens niet meer mee, hij overleed in 2006 bij een ongeluk.
De schrijver-politicus met de hoge morele integriteit mopperde na afloop ook over de filmposter die speciaal voor de documentaire was gemaakt (zie plaatje hierboven). Daarop wordt de burger die vóór 1989 voortdurend werd vervolgd, gevangen zat en daarna min of meer tegen zijn zin de eerste president werd van het ‘vrije’ Tsjecho-Slowakije, afgebeeld met zijn hond en twee verschillende sokken. Havel: “Maar wat ik vooral erg vind is de man op die poster.”
Bronnen: ANP, BNO, Parool, Boek: ‘De Stille Stem’ – Jan Oegema 2011, Wikipedia NL
N.B.
- UK Prime Minister Cameron on Havel: ‘Communism tried to crush him, and to extinguish his voice. But Havel could not be silenced. No one of my generation will ever forget those powerful scenes from Wenceslas Square. Havel led theCzech people out of tyranny.’
- US President Obama on Havel: ‘His peaceful resistance shook the foundations of an empire, exposed the emptiness of a repressive ideology. Vaclav Havel was a friend to America and to all who strive for freedom and dignity, and his words will echo through the ages.’
“We publish here excerpts from Václav Havel’s book Disturbing the Peace, whose origins are described as follows by Paul Wilson, Havel’s translator:”
When the Czech journalist Karel Hvízdala first proposed the idea of a book-length interview to Václav Havel in 1985, Hvízdala was living in West Germany, Havel in Prague, and neither of them could visit the other. Havel liked the idea because it would give him a chance to reflect on his life as he approached fifty; he accepted. They worked on the book over the next year, communicating by underground mail. According to Hvízdala, the first approach, in which Havel sent written responses to the questions, didn’t satisfy either of them: the answers were too much like essays. So Hvízdala sent Havel a batch of about fifty questions, and between Christmas and the New Year, Havel shut himself in a borrowed flat and came out with eleven hours of recorded answers. Hvízdala transcribed and edited them, then sent the manuscript back to Havel with some supplementary questions (“for drama,” Hvízdala says). Havel prepared a final version with some new material in it, completing it in early June 1986.—P.W.
Read full story: https://www.nybooks.com/articles/archives/1990/may/31/history-of-a-public-enemy/
[…] Held Havel is heengegaan – in memoriam […]